Cukrzyca to jedna z najczęstszych chorób przewlekłych naszych czasów. Charakteryzuje się zaburzoną gospodarką węglowodanową, czego bezpośrednim skutkiem jest podwyższony poziom glukozy we krwi – hiperglikemia. Choć sam objaw jest wspólny dla wszystkich typów cukrzycy, ich przyczyny, mechanizmy oraz leczenie mogą znacząco się różnić. Rozpoznanie konkretnego typu cukrzycy stanowi podstawę skutecznej terapii i długofalowego planowania opieki nad pacjentem.
Według danych Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej na cukrzycę cierpi obecnie ponad 530 milionów ludzi na świecie. W Polsce liczba pacjentów z rozpoznaną cukrzycą przekracza 3 miliony, z czego większość to osoby z cukrzycą typu 2. W praktyce klinicznej wyróżnia się cztery główne typy cukrzycy: typ 1, typ 2, cukrzycę ciążową oraz inne specyficzne postacie. Każdy z nich posiada odrębną etiologię, przebieg i zasady leczenia.
Cukrzyca typu 1 – mechanizm autoimmunologiczny i nagły początek
Cukrzyca typu 1 występuje najczęściej u dzieci i młodych dorosłych, choć może pojawić się także później. Jest to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Skutkiem tego jest całkowity niedobór insuliny, co wymaga jej codziennego podawania od momentu rozpoznania.
Objawy cukrzycy typu 1 są zazwyczaj gwałtowne i obejmują: wielomocz, wzmożone pragnienie, szybki spadek masy ciała, osłabienie, suchość w ustach, a w przypadkach zaawansowanych – objawy kwasicy ketonowej. Choroba może rozwijać się w ciągu kilku dni lub tygodni.
„Cukrzyca typu 1 to nie choroba stylu życia – jej rozwój wynika z czynników genetycznych i immunologicznych, których nie sposób przewidzieć ani zapobiec” – tłumaczy dr hab. n. med. Ewelina Maj, immunolog kliniczny.
Leczenie cukrzycy typu 1 polega na insulinoterapii intensywnej – wielokrotnych wstrzyknięciach insuliny lub ciągłym wlewie przy pomocy pompy insulinowej. Kluczowe znaczenie ma także codzienne monitorowanie poziomu glukozy oraz edukacja diabetologiczna.
Cukrzyca typu 2 – choroba cywilizacyjna XXI wieku
Cukrzyca typu 2 stanowi aż 90–95% wszystkich przypadków cukrzycy. Jej rozwój wiąże się z insulinoopornością – czyli obniżoną wrażliwością tkanek na działanie insuliny – oraz stopniowym spadkiem zdolności trzustki do jej produkcji. W przeciwieństwie do typu 1, choroba ta rozwija się powoli, często bezobjawowo, przez wiele lat.
Główne czynniki ryzyka to: nadwaga i otyłość, brak aktywności fizycznej, dieta bogata w cukry proste i tłuszcze trans, stres, wiek powyżej 45 lat, a także genetyka. Objawy, jeśli się pojawią, są niespecyficzne: zmęczenie, częste oddawanie moczu, nawracające infekcje, zaburzenia widzenia.
„Typ 2 to jedyny rodzaj cukrzycy, którego rozwój można w dużej mierze zatrzymać na wczesnym etapie – wystarczy odpowiednio wcześnie zareagować” – zaznacza prof. Marek Rogalski, diabetolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Leczenie rozpoczyna się zazwyczaj od zmiany stylu życia: redukcji masy ciała, zwiększenia aktywności fizycznej, korekty diety. W razie potrzeby wdraża się leki doustne (np. metforminę), a w zaawansowanym stadium także insulinoterapię. Coraz większą rolę odgrywają nowoczesne leki inkretynowe i flozyny.
Cukrzyca ciążowa – przejściowy problem o trwałych konsekwencjach
Cukrzyca ciążowa (GDM – gestational diabetes mellitus) to zaburzenie tolerancji glukozy rozpoznawane po raz pierwszy w ciąży, zazwyczaj w II lub III trymestrze. Powstaje w wyniku zmian hormonalnych zwiększających insulinooporność. Ryzyko rośnie u kobiet z nadwagą, po 35. roku życia, z obciążonym wywiadem rodzinnym.
Diagnostykę przeprowadza się za pomocą testu obciążenia glukozą (OGTT – oral glucose tolerance test). Wartości przekraczające normy wskazują na rozpoznanie:
| Moment pomiaru | Norma (mg/dL) |
|---|---|
| Na czczo | <92 |
| Po 1 godzinie | <180 |
| Po 2 godzinach | <153 |
Leczenie obejmuje przede wszystkim dietę cukrzycową i umiarkowaną aktywność fizyczną. Jeśli poziomy glukozy nadal są zbyt wysokie, konieczne może być zastosowanie insuliny. Cukrzyca ciążowa zazwyczaj ustępuje po porodzie, ale u około 30% kobiet w ciągu 15 lat rozwinie się cukrzyca typu 2.
„Ciąża to moment, w którym organizm kobiety poddawany jest olbrzymim obciążeniom metabolicznym – niekiedy nie potrafi sobie z nimi poradzić” – podkreśla dr Karina Cybulska, ginekolog-endokrynolog.
Inne typy cukrzycy – formy monogenowe i wtórne
Poza typami 1, 2 i ciążową, istnieje grupa tzw. specyficznych postaci cukrzycy, które stanowią mniej niż 5% przypadków. Obejmują one między innymi:
- Cukrzycę monogenową (np. MODY) – spowodowaną mutacjami pojedynczych genów, dziedziczoną autosomalnie dominująco
- Cukrzycę wtórną – rozwijającą się wskutek innych chorób (np. przewlekłego zapalenia trzustki, mukowiscydozy) lub działania leków (np. sterydów)
- Cukrzycę po przeszczepach lub operacjach trzustki
Diagnoza takich przypadków często wymaga specjalistycznej diagnostyki genetycznej oraz ścisłej współpracy między różnymi specjalistami.
„W przypadku nietypowego przebiegu cukrzycy, szczególnie u osób młodych bez nadwagi, zawsze należy podejrzewać inne niż klasyczne typy” – zaznacza dr n. med. Elżbieta Rymarczyk, specjalistka medycyny molekularnej.
Różnice między typami cukrzycy – podsumowanie w tabeli
| Cecha | Typ 1 | Typ 2 | Cukrzyca ciążowa | Inne typy |
|---|---|---|---|---|
| Początek | Nagły, zwykle <30 r.ż. | Stopniowy, zwykle >40 r.ż. | II–III trymestr ciąży | Różnorodny |
| Przyczyna | Autoimmunologiczna | Insulinooporność | Hormonalna insulinooporność | Genetyczna, wtórna |
| Leczenie początkowe | Insulina | Dieta, leki doustne | Dieta, insulina jeśli trzeba | Zależne od przyczyny |
| Masa ciała pacjenta | Często niska | Zwykle nadwaga/otyłość | Różna | Różna |
| Ryzyko kwasicy ketonowej | Wysokie | Niskie | Niskie | Zależne od formy |
Podsumowanie
Cukrzyca nie jest jednorodną jednostką chorobową. To zbiorcze określenie dla różnych zaburzeń metabolizmu glukozy, które prowadzą do przewlekłej hiperglikemii. Zrozumienie podstawowych różnic między typami cukrzycy jest kluczowe dla wczesnej diagnostyki, wdrożenia właściwego leczenia i skutecznego zapobiegania powikłaniom. W erze dynamicznego rozwoju diabetologii szczególnie ważne jest podejście spersonalizowane – dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjenta, jego stylu życia, wieku oraz zdolności do samodzielnego prowadzenia terapii.
„Cukrzyca to choroba, której nie wyleczymy, ale którą możemy doskonale kontrolować – pod warunkiem, że pacjent staje się świadomym partnerem w leczeniu” – podsumowuje prof. Marek Rogalski.