Arbuz to owoc o wysokiej zawartości wody, słodkim smaku i dużej popularności szczególnie w miesiącach letnich. Mimo swojej orzeźwiającej natury, jego spożycie przez osoby z cukrzycą budzi kontrowersje, głównie z powodu stosunkowo wysokiego indeksu glikemicznego (IG). Odpowiednie planowanie diety u pacjentów z cukrzycą jest kluczowe dla kontroli glikemii, dlatego warto przyjrzeć się bliżej właściwościom arbuza, jego wpływowi na poziom cukru we krwi oraz zasadom bezpiecznego włączania tego owocu do diety.
Właściwości odżywcze arbuza
Arbuz (Citrullus lanatus) należy do rodziny dyniowatych i w ponad 90% składa się z wody. Charakteryzuje się niską gęstością kaloryczną – 100 g miąższu dostarcza około 30 kcal. Główne makroskładniki zawarte w arbuzie to:
– Węglowodany: około 8 g/100 g produktu
– Białko: ~0,6 g
– Tłuszcz: śladowe ilości (<0,2 g)
- Błonnik pokarmowy: ~0,4 g
Arbuz dostarcza także witaminy i składniki mineralne, takie jak:
- Witamina C (ok. 8,1 mg/100 g)
- Witamina A (głównie jako beta-karoten – ok. 569 IU)
- Witamina B6
- Potas (ok. 112 mg)
- Magnez oraz niewielkie ilości żelaza i miedzi
Dodatkowo, arbuz zawiera przeciwutleniacze, w tym likopen – związek z grupy karotenoidów, który odpowiada za czerwony kolor owocu i przypisywane mu są właściwości ochronne w kontekście chorób sercowo-naczyniowych oraz nowotworowych.
Indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny
Czym jest indeks glikemiczny?
Indeks glikemiczny (IG) to wskaźnik określający tempo wzrostu glukozy we krwi po spożyciu danego produktu, w porównaniu do czystej glukozy (IG = 100). Produkty o wysokim IG powodują szybki wzrost glikemii, natomiast te o niskim IG działają bardziej stabilizująco.
Arbuz ma wysoki indeks glikemiczny, szacowany na około 72, co formalnie klasyfikuje go jako produkt o wysokim IG (>70). Jednakże indeks ten nie uwzględnia ilości węglowodanów w standardowej porcji danego produktu.
Ładunek glikemiczny – istotniejsze kryterium w praktyce klinicznej
Obok IG, istotnym parametrem jest ładunek glikemiczny (ŁG), który uwzględnia zarówno jakość (IG), jak i ilość (g węglowodanów) produktu. ŁG oblicza się według wzoru:
ŁG = (IG x ilość węglowodanów przyswajalnych w porcji [g]) / 100
W przypadku arbuza, 100 g owocu zawiera około 8 g węglowodanów przyswajalnych. Oznacza to, że jego ładunek glikemiczny wynosi:
ŁG = (72 x 8)/100 = 5,76
Jest to liczba sugerująca niski ładunek glikemiczny (ŁG < 10). Dlatego mimo wysokiego IG arbuza, jego wpływ na glikemię w typowej porcji jest relatywnie niewielki.
Wpływ arbuza na glikemię i gospodarkę węglowodanową
Badania nad wpływem arbuza na glikemię u osób z cukrzycą typu 2 są ograniczone, jednak dostępna literatura wskazuje, że spożycie jednej porcji (ok. 100–150 g) nie powoduje istotnych wahań glukozy we krwi, zwłaszcza jeśli owoc ten jest spożywany jako element zbilansowanego posiłku.
Zawartość błonnika w arbuzie jest stosunkowo niska, co przekłada się na mniejszą zdolność spowalniania wchłaniania glukozy. Niemniej jednak, dzięki wysokiemu udziałowi wody i ograniczonej ilości węglowodanów w porcji, nie dochodzi do gwałtownego skoku glikemii, o ile zachowany jest umiar.
Spożycie arbuza może być mniej korzystne w kontekście monitorowania wyrównania glikemii przy bardzo dużych porcjach (np. powyżej 300–400 g) lub w przypadku osób ze znaczną insulinoopornością, u których nawet niewielkie ilości cukrów prostych mogą powodować szybszą hiperglikemię.
Przeciwwskazania i sytuacje wymagające ostrożności
Kiedy unikać arbuza w cukrzycy
Niektóre przypadki kliniczne mogą stanowić przeciwwskazanie do spożywania arbuza lub wymagać szczególnej ostrożności:
– Cukrzyca typu 1 z źle wyrównanym poziomem glikemii
– Cukrzyca ciążowa, jeśli nie ma indywidualnej zgody dietetyka lub diabetologa
– Osoby z insulinoopornością współistniejącą z nadwagą lub otyłością w fazie redukcji masy ciała
– Pacjenci przyjmujący insulinę w modelu intensywnej terapii insulinowej, u których trudniej przewidzieć odpowiedź glikemiczną na produkty o wysokim IG
W wymienionych grupach istotne jest ścisłe monitorowanie poziomu glukozy po posiłku oraz określenie indywidualnej tolerancji glikemicznej.
Czy warto włączyć arbuza do diety diabetyka?
Włączenie arbuza do menu osoby chorej na cukrzycę jest możliwe, o ile spożycie odbywa się w sposób przemyślany i kontrolowany. Z uwagi na korzystny profil fitozwiązków (m.in. likopen, cytrulina), wysoką zawartość wody i niską kaloryczność, arbuz może pełnić funkcję deseru lub dodatku do lekkiego posiłku.
Osobom z cukrzycą zaleca się komponowanie posiłków w sposób pozwalający na łagodniejsze wchłanianie węglowodanów. Dobrym rozwiązaniem jest:
– Łączenie arbuza z produktami zawierającymi białko lub tłuszcze (np. jogurt naturalny, orzechy)
– Konsumpcja arbuza jako składnika sałatki z dodatkiem surowych warzyw i białkowego źródła
– Monitorowanie reakcji glikemicznej za pomocą glukometru lub systemów ciągłego monitorowania glukozy (CGM)
Zalecenia i podsumowanie
Arbuz, mimo swojego wysokiego indeksu glikemicznego, zawiera niewielką ilość węglowodanów w typowej porcji, co skutkuje niskim ładunkiem glikemicznym. Dla osób z cukrzycą dobrze kontrolujących glikemię i stosujących urozmaiconą dietę, spożycie umiarkowanych ilości arbuza (100–150 g) nie powinno prowadzić do istotnego wzrostu poziomu cukru we krwi.
Podstawowe zalecenia dietetyczne dotyczące spożycia arbuza w cukrzycy:
– Unikać spożywania arbuza na czczo lub jako samodzielnej przekąski
– Wybierać niewielkie porcje owocu i najlepiej łączyć go z produktami bogatymi w błonnik lub białko
– Uwzględniać jego obecność w ogólnym bilansie węglowodanowym w ciągu dnia
– Analizować indywidualną odpowiedź glikemiczną w zależności od ilości i sposobu spożycia
Reasumując, arbuz nie jest produktem zabronionym w diecie diabetyka, o ile jego konsumpcja odbywa się z zachowaniem zasad racjonalnego żywienia. Włączenie go do codziennego jadłospisu może być elementem zdrowej i zrównoważonej diety, ważne jednak, aby zachować umiar i monitorować reakcję organizmu. W przypadku wątpliwości, warto skonsultować się z dietetykiem klinicznym lub diabetologiem, którzy pomogą dostosować jadłospis do indywidualnych potrzeb pacjenta.
