Jak cukrzyca wpływa na nerki i kiedy rozwija się nefropatia cukrzycowa? Choroba ta może rozwijać się długo bezobjawowo, a jej konsekwencje bywają poważne – od przewlekłej choroby nerek po konieczność dializoterapii. W artykule wyjaśniamy mechanizmy powstawania nefropatii cukrzycowej, jej objawy, metody diagnostyczne i aktualne strategie leczenia oraz prewencji.
Czym jest nefropatia cukrzycowa?
Nefropatia cukrzycowa to przewlekłe powikłanie cukrzycy, które obejmuje uszkodzenia strukturalne i czynnościowe nerek, prowadzące do ich stopniowej niewydolności. Jest jedną z głównych przyczyn schyłkowej niewydolności nerek (end-stage renal disease, ESRD) nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Choroba rozwija się u około 20–40% osób z cukrzycą – zarówno typu 1, jak i typu 2.
„Nefropatia cukrzycowa to skutek długotrwałej hiperglikemii, która uszkadza mikrokrążenie nerek, prowadząc do nieodwracalnych zmian w kłębuszkach nerkowych” – tłumaczy dr n. med. Joanna Rutkowska, nefrolog z Warszawy.
Patofizjologia nefropatii cukrzycowej
Wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje szereg niekorzystnych zmian metabolicznych i hemodynamicznych. Dochodzi m.in. do:
- glikacji białek, prowadzącej do usztywnienia ścian naczyń krwionośnych,
- zwiększenia ciśnienia wewnątrzkłębuszkowego,
- rozrostu komórek mezangialnych i pogrubienia błony podstawnej kłębuszków nerkowych,
- nasilonego stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego,
- upośledzenia funkcji podocytów, które są kluczowe dla bariery filtracyjnej nerki.
Te procesy prowadzą z czasem do białkomoczu, spadku filtracji kłębuszkowej (GFR) i w końcowym etapie – do niewydolności nerek.
Etapy nefropatii cukrzycowej
Wyróżnia się pięć etapów nefropatii cukrzycowej, których klasyfikacja opiera się na stopniu albuminurii i wskaźniku eGFR. Poniższa tabela przedstawia te stadia:
| Etap | Opis | Albuminuria (mg/g kreatyniny) | eGFR (ml/min/1,73 m2) |
|---|---|---|---|
| I | Hiperfiltracja (bez objawów klinicznych) | <30 (normoalbuminuria) | >90 |
| II | Zmiany strukturalne w nerkach, nadal bezobjawowe | <30 (normoalbuminuria) | 60–89 |
| III | Wczesna nefropatia: mikroalbuminuria | 30–299 (mikroalbuminuria) | 30–59 |
| IV | Jawna nefropatia: makroalbuminuria | ≥300 (makroalbuminuria) | 15–29 |
| V | Schyłkowa niewydolność nerek | dowolna | <15 |
Oznaczanie albuminurii jako wczesny wskaźnik
Albuminuria (obecność albumin w moczu) to jeden z pierwszych objawów nefropatii. Obecnie rekomenduje się oznaczanie stosunku albumin do kreatyniny (ACR) w pojedynczej próbce moczu jako skuteczny sposób screeningu.
„W praktyce klinicznej u każdego pacjenta z rozpoznaną cukrzycą wykonujemy badanie ACR przynajmniej raz w roku” – mówi prof. Andrzej Golan, diabetolog z Łodzi.
Objawy nefropatii cukrzycowej
Jednym z największych problemów w diagnostyce nefropatii cukrzycowej jest jej długie, bezobjawowe stadium. Objawy mogą pojawić się dopiero w zaawansowanych etapach i obejmują:
- obrzęki – szczególnie kończyn dolnych i twarzy,
- wzrost ciśnienia tętniczego,
- osłabienie, spadek energii, uczucie zmęczenia,
- pogorszenie apetytu, nudności,
- świąd skóry, skłonność do skurczów mięśni,
- zmniejszenie ilości oddawanego moczu.
Pacjenci często mylą te objawy z innymi powikłaniami cukrzycy, co może opóźniać diagnostykę i leczenie.
Diagnostyka nefropatii cukrzycowej
Rozpoznanie nefropatii cukrzycowej opiera się na kilku kluczowych badaniach:
- pomiar albuminurii (najlepiej ACR w próbce porannego moczu),
- określenie szacowanego GFR (eGFR) na podstawie kreatyniny w surowicy,
- badanie ogólne moczu,
- monitorowanie ciśnienia tętniczego,
- USG nerek (pomocniczo),
- w niektórych przypadkach – biopsja nerki (gdy podejrzewa się inne przyczyny uszkodzenia nerek).
Kiedy zaczyna się nefropatia cukrzycowa?
W praktyce klinicznej nefropatia może zaczynać się na długo przed wystąpieniem jawnych objawów. Według danych, u pacjentów z cukrzycą typu 1 zmiany nerkowe mogą pojawiać się po 5 latach trwania choroby, natomiast w cukrzycy typu 2 – już w momencie diagnozy (ze względu na późne wykrycie cukrzycy).
„W cukrzycy typu 2 nawet 10% pacjentów w momencie rozpoznania choroby wykazuje już oznaki uszkodzenia nerek” – zaznacza dr hab. Tomasz Leśniak, nefrolog-diabetolog z Krakowa.
Czynniki ryzyka rozwoju nefropatii cukrzycowej
Rozwój nefropatii jest powiązany z szeregiem czynników, zarówno metabolicznych, jak i środowiskowych:
- przewlekła hiperglikemia (HbA1c powyżej 7%),
- nadciśnienie tętnicze,
- palenie papierosów,
- dyslipidemia,
- otyłość,
- czynniki genetyczne (np. mutacje w genie ACE),
- płeć męska i długi czas trwania cukrzycy.
Leczenie nefropatii cukrzycowej
Leczenie nefropatii cukrzycowej ma na celu spowolnienie postępu choroby i zapobieganie schyłkowej niewydolności nerek. Obejmuje zarówno leczenie przyczynowe, jak i objawowe.
1. Kontrola glikemii
Podstawą jest utrzymanie poziomu HbA1c ≤7%, z dostosowaniem do indywidualnych potrzeb chorego (np. mniej rygorystycznie u seniorów z licznymi chorobami towarzyszącymi).
Nowoczesne leki przeciwcukrzycowe – szczególnie SGLT-2 inhibitory (np. dapagliflozyna, empagliflozyna) – wykazują działanie nefroprotekcyjne, niezależnie od działania hipoglikemizującego.
2. Kontrola ciśnienia tętniczego
Docelowe wartości ciśnienia krwi to SBP <130 mm Hg i DBP <80 mm Hg. Leki z grupy ACE-inhibitorów lub sartany są preferowane ze względu na ich ochronne działanie na kłębuszki nerkowe.
3. Leczenie hiperlipidemii i inne interwencje
Statyny są standardem w leczeniu zaburzeń lipidowych. Dodatkowo stosuje się:
- przeciwpłytkowe leki u pacjentów z ryzykiem sercowo-naczyniowym,
- suplementację witaminy D i kontrolę gospodarki wapniowo-fosforanowej,
- dostosowaną dietę (ograniczenie soli i białka),
- terapię przeciwzakrzepową w wybranych przypadkach.
4. Leczenie schyłkowej niewydolności nerek
Gdy eGFR spadnie poniżej 15 ml/min/1,73 m², konieczne staje się rozpoczęcie terapii nerkozastępczej – dializy lub przeszczep nerki.
Profilaktyka nefropatii u osób z cukrzycą
Ważną rolę odgrywa profilaktyka pierwotna i wtórna. Kluczowe zalecenia profilaktyczne to:
- regularny pomiar ACR i eGFR (minimum raz w roku),
- utrzymywanie docelowych wartości HbA1c i ciśnienia tętniczego,
- zaprzestanie palenia tytoniu,
- redukcja masy ciała przy nadwadze i otyłości,
- aktywność fizyczna – przynajmniej 150 minut tygodniowo,
- dieta ubogosodowa, o kontrolowanej zawartości białka,
- wczesne włączenie leków nefroprotekcyjnych – SGLT-2 inhibitorów lub agonistów GLP-1.
„Zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian, mamy realne możliwości, by zatrzymać – lub przynajmniej spowolnić – rozwój nefropatii u osób z cukrzycą. Regularne badania i leczenie celowane mają tu kluczowe znaczenie” – podkreśla dr Anna Różańska, specjalista chorób wewnętrznych.
Podsumowanie
Nefropatia cukrzycowa to poważne powikłanie metaboliczne, rozwijające się często skrycie i prowadzące do nieodwracalnych uszkodzeń nerek. Jej identyfikacja we wczesnym stadium jest możliwa dzięki prostym badaniom laboratoryjnym – głównie ocenie albuminurii i eGFR. Kluczowe znaczenie mają prewencja, ścisła kontrola metaboliczna, leczenie nadciśnienia i stosowanie leków o potwierdzonym działaniu nefroprotekcyjnym.
Aktywna współpraca pacjenta i zespołu terapeutycznego – lekarza diabetologa, nefrologa i dietetyka – może istotnie opóźniać postęp choroby i zwiększać szanse na uniknięcie dializoterapii. Regularność badań przesiewowych i świadoma profilaktyka są dziś równie ważne jak skuteczne leczenie.
