Choć cukrzyca najczęściej kojarzy się z zaburzeniami poziomu glukozy we krwi, ma ona również istotny wpływ na funkcjonowanie układu pokarmowego. Artykuł odpowiada na pytanie, jak cukrzyca wpływa na trawienie i z jakimi powikłaniami ze strony przewodu pokarmowego mogą zmagać się pacjenci – w tym z gastroparezą, refluksem i zaparciami.
Cukrzyca a problemy trawienne – powiązanie, które warto zrozumieć
Cukrzyca, zwłaszcza długo niekontrolowana, może prowadzić do licznych powikłań, nie tylko naczyniowych czy neurologicznych. Jednym z częściej pomijanych aspektów są zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, które mogą poważnie wpływać na komfort życia pacjenta z cukrzycą typu 1 i typu 2. Problemy trawienne w cukrzycy obejmują między innymi gastroparezę (opóźnione opróżnianie żołądka), refluks żołądkowo-przełykowy, zaparcia, biegunki oraz nietrzymanie stolca. Ich występowanie związane jest głównie z uszkodzeniem nerwów autonomicznych przewodu pokarmowego, czyli tzw. neuropatią cukrzycową.
– U chorych na cukrzycę, którzy przez lata zmagają się z hiperglikemią, naczynia i zakończenia nerwowe ulegają uszkodzeniu – tłumaczy dr Anna Majkowska, diabetolog i specjalistka chorób wewnętrznych. – Kiedy dochodzi do neuropatii autonomicznej, funkcjonowanie żołądka, jelit i przełyku może zostać zaburzone, co skutkuje m.in. problemami z przyswajaniem pokarmu i rytmem wypróżnień.
Gastropareza – kiedy żołądek „zapomina”, jak trawić
Mechanizm gastroparezy cukrzycowej
Gastropareza to opóźnione opróżnianie żołądka z treści pokarmowej. U chorych na cukrzycę dochodzi do uszkodzenia nerwu błędnego – kluczowego elementu układu autonomicznego, który koordynuje skurcze mięśni żołądka. W efekcie pokarmy dłużej zalegają w żołądku, co prowadzi do objawów takich jak:
- nudności,
- wymioty,
- wczesne uczucie sytości,
- uczucie zalegania pokarmu,
- fluktuacje glikemii – zarówno niedocukrzenia, jak i trudne do opanowania hiperglikemie.
– Jednym z największych problemów w gastroparezie cukrzycowej są wahania poziomu cukru we krwi, ponieważ ilość przyswajanych węglowodanów nie koreluje z momentem ich wchłaniania – mówi dr Tomasz Węglarz, gastroenterolog. – Pacjent może przyjąć insulinę przed posiłkiem, jednak pokarm przez wiele godzin nie opuści żołądka, co skutkuje epizodem hipoglikemii, a następnie – nagłym wzrostem glukozy po kilku godzinach.
Diagnostyka i leczenie gastroparezy
Kluczowe dla rozpoznania gastroparezy u osób z cukrzycą są:
- obraz kliniczny (zgłaszane objawy),
- badania obrazowe – scyntygrafia żołądka po spożyciu pokarmu znakowanego izotopem,
- badanie pasażu żołądkowo-jelitowego,
- wykluczenie innych chorób: choroby wrzodowej, guzów przewodu pokarmowego czy infekcji H. pylori.
Leczenie najczęściej opiera się na zmianie stylu życia i terapii farmakologicznej:
| Metoda leczenia | Opis |
|---|---|
| Zmiana diety | Dieta niskobłonnikowa, ubogotłuszczowa, posiłki w małych porcjach, unikanie potraw ciężkostrawnych |
| Leki prokinetyczne | Metoklopramid, erytromycyna (stosowane krótko ze względu na działania niepożądane) |
| Insulinoterapia | Modyfikacja dawkowania insuliny na podstawie czasu opróżniania żołądka |
| Zaawansowane metody | Gastrostymulatory, w niektórych przypadkach – odżywianie przez PEG |
Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) u osób z cukrzycą
Refluks, czyli cofanie się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, dotyczy także chorych z cukrzycą, zwłaszcza w przypadku neuropatii przewodu pokarmowego. Osłabiony zwieracz dolny przełyku oraz zmniejszona perystaltyka przełyku sprzyjają występowaniu zgagi, pieczenia i uczucia cofania się pokarmu.
– U pacjentów cukrzycowych obserwujemy zwiększoną częstość GERD, szczególnie u osób z otyłością brzuszną i niewyrównaną glikemią. Długotrwały refluks może prowadzić do zmian zapalnych, przełyku Barretta, a nawet zwiększać ryzyko raka przełyku – ostrzega dr Węglarz.
Leczenie opiera się głównie na:
- zmianie stylu życia (unikać jedzenia przed snem, ograniczenie alkoholu i kofeiny),
- redukcji masy ciała,
- farmakoterapii – inhibitory pompy protonowej (IPP), leki prokinetyczne.
Zaparcia i biegunki – skrajne zaburzenia motoryki jelit
Pacjenci z cukrzycą mogą doświadczać zarówno zaparć, jak i biegunek – oba objawy są konsekwencją neuropatii autonomicznej układu pokarmowego.
Zaparcia cukrzycowe
Zaparcia, często przewlekłe, są szczególnie częste u kobiet z długotrwałą cukrzycą i towarzyszą one innym objawom tzw. gastropatii cukrzycowej, jakimi są bóle brzucha, uczucie rozdęcia i brak apetytu.
– W praktyce klinicznej widzimy, że zaparcia są często bagatelizowane. Tymczasem mogą utrudniać kontrolę cukrzycy, zaburzając wchłanianie leków i wpływając na ogólne samopoczucie – zaznacza dr Majkowska.
Zalecenia obejmują:
- spożywanie odpowiedniej ilości błonnika (z uwzględnieniem indywidualnej tolerancji),
- wzmożoną aktywność fizyczną,
- stosowanie leków przeczyszczających, gdy inne metody zawiodą.
Biegunki neuropatyczne
U niektórych pacjentów cukrzycowych występują przewlekłe, nocne biegunki, zwykle niepowiązane z zakażeniami. Związane są one ze zmniejszoną kontrolą nerwową nad motoryką jelit i zaburzeniami flory bakteryjnej.
W diagnostyce należy wykluczyć możliwe przyczyny organiczne (nieswoiste zapalenia jelit, celiakię, zakażenia), a leczenie obejmuje:
- normalizację poziomu glukozy,
- probiotykoterapię,
- leki zapierające – np. loperamid, stosowany ostrożnie u pacjentów z powikłaniami naczyniowymi.
Nietrzymanie stolca jako powikłanie cukrzycy
Rzadziej podnoszonym tematem jest nietrzymanie stolca – trudny i wstydliwy problem dla wielu pacjentów. Wynika on z osłabienia funkcji zwieraczy oraz interferencji z koordynacją ruchów mięśni miednicy przez neuropatię.
– Choć pacjenci rzadko o tym mówią, nietrzymanie stolca w cukrzycy nie jest zjawiskiem rzadkim – mówi dr Węglarz. – Często towarzyszy innym objawom neuropatii i znacząco wpływa na jakość życia. Diagnostyka wymaga szczególnej wrażliwości i ostrożności.
Możliwości leczenia obejmują:
- rehabilitację mięśni dna miednicy,
- ćwiczenia Kegla,
- biofeedback,
- w trudnych przypadkach – leczenie chirurgiczne.
Dlaczego kontrola glikemii ma kluczowe znaczenie?
Większość powikłań trawiennych w cukrzycy jest wtórna do przewlekłej hiperglikemii. Stąd też ich prewencja i leczenie powinny zaczynać się od właściwego wyrównania metabolicznego choroby.
– Edukacja pacjenta, regularny pomiar glikemii, indywidualizacja terapii – to podstawa zapobiegania powikłaniom trawiennym u diabetyków – podkreśla dr Majkowska. – Niestety, nawet najmniejsze odchylenia glukozy mogą nasilać objawy gastropatii.
Podsumowanie
Problemy trawienne w cukrzycy to realne i częste powikłania, mające źródło w uszkodzeniu nerwów autonomicznych przewodu pokarmowego. Objawy takie jak gastropareza, refluks, zaparcia, biegunki czy nietrzymanie stolca nie tylko obniżają jakość życia, ale mogą także utrudniać skuteczne leczenie cukrzycy.
Kluczem do terapii jest zrozumienie mechanizmów powstawania tych powikłań, ich prawidłowa diagnostyka oraz kompleksowe podejście terapeutyczne – od zmiany diety, przez farmakoterapię, po wsparcie psychologiczne.
Wreszcie, zasadnicze znaczenie ma optymalna kontrola glikemii. Im lepszy poziom cukru we krwi, tym mniejsze ryzyko rozwoju powikłań ze strony układu pokarmowego – jedna z wielu przyczyn, dla których warto dbać o prawidłowe leczenie cukrzycy.
