Retinopatia cukrzycowa to jedno z najpoważniejszych powikłań cukrzycy, które może prowadzić do trwałej utraty wzroku. Jak rozwija się ta choroba? Kto jest w grupie ryzyka i jak skutecznie ją diagnozować oraz leczyć? W tym artykule znajdziesz rzetelne odpowiedzi poparte opiniami ekspertów.
Czym jest retinopatia cukrzycowa?
Retinopatia cukrzycowa to przewlekłe mikroangiopatyczne powikłanie cukrzycy, które uszkadza naczynia krwionośne siatkówki oka. Rozwija się stopniowo i często przez długi czas nie daje objawów. Jej obecność jest ściśle związana z czasem trwania cukrzycy i poziomem kontroli glikemii.
„Retinopatia cukrzycowa jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku u osób w wieku produkcyjnym w krajach rozwiniętych. To powikłanie nie tylko wpływa na jakość życia, ale może prowadzić do całkowitej ślepoty, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie wykryte i leczone” – mówi dr hab. n. med. Karolina Borowska, specjalistka chorób oczu i diabetologii.
Etapy rozwoju retinopatii cukrzycowej
Postęp choroby można podzielić na kilka etapów. Każdy z nich charakteryzuje się innym stopniem uszkodzenia siatkówki i wymaga odmiennego podejścia terapeutycznego.
1. Retinopatia cukrzycowa nieproliferacyjna (NPDR)
To wczesna faza schorzenia. Może przebiegać bezobjawowo, mimo że w siatkówce zaczynają pojawiać się niewielkie zmiany:
- mikrotętniaki (najwcześniejsze zmiany w naczyniach)
- krwotoczki
- obrzęki siatkówki
- wybroczyny i wysięki twarde
2. Retinopatia cukrzycowa proliferacyjna (PDR)
To zaawansowana forma choroby, kiedy dochodzi do patologicznego rozrostu nowych naczyń krwionośnych (neowaskularyzacji). Naczynia te są kruche i łatwo pękają, powodując:
- krwotoki do ciała szklistego
- odwarstwienie siatkówki
- bliznowacenie tkanek
Nieproliferacyjna postać może przechodzić w proliferacyjną, jeżeli nie zostanie odpowiednio wcześniej opanowana.
3. Cukrzycowy obrzęk plamki (DME)
Ten stan może pojawić się na każdym etapie choroby. Jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku u pacjentów z cukrzycą i wynika z przesięku płynów do plamki żółtej, obszaru siatkówki odpowiedzialnego za ostre widzenie centralne.
Kto jest najbardziej narażony?
Główne czynniki ryzyka rozwoju retinopatii cukrzycowej to:
- długość trwania cukrzycy – ponad 20 lat od diagnozy istotnie zwiększa ryzyko
- niewyrównana cukrzyca – przewlekła hiperglikemia
- nadciśnienie tętnicze
- hiperlipidemia
- ciąża u kobiety chorej na cukrzycę
- niepalenie regularnych badań okulistycznych
„Pacjenci z cukrzycą typu 1 powinni rozpocząć okresowe badania dna oka po 5 latach od rozpoznania choroby, natomiast w przypadku cukrzycy typu 2 już w momencie postawienia diagnozy. Zmiany w siatkówce mogą być bowiem obecne nawet przy braku objawów” – podkreśla dr Łukasz Niedzielski, diabetolog i specjalista chorób wewnętrznych.
Objawy retinopatii cukrzycowej – kiedy zgłosić się do okulisty?
We wczesnym stadium choroba może nie dawać żadnych objawów. Jednak w miarę postępu mogą pojawić się:
- pogorszenie ostrości widzenia
- trudności w czytaniu lub widzeniu drobnych szczegółów
- plamy lub ciemne punkty przed oczami (męty)
- nagłe pogorszenie widzenia – np. w wyniku krwotoku do ciała szklistego
Z tego względu regularne kontrole okulistyczne z wykorzystaniem badania dna oka są kluczowym elementem profilaktyki.
Diagnostyka retinopatii cukrzycowej – nie tylko oftalmoskopia
Nowoczesna diagnostyka pozwala na wczesne wykrycie zmian w siatkówce oraz monitorowanie przebiegu choroby. Kluczowe techniki obejmują:
| Badanie | Opis |
|---|---|
| Oftalmoskopia | Tradycyjne badanie dna oka za pomocą oftalmoskopu – podstawowy, ale subiektywny sposób oceny zmian. |
| OCT (optyczna koherentna tomografia) | Umożliwia ocenę przekroju warstw siatkówki, szczególnie przy podejrzeniu obrzęku plamki. |
| Angiografia fluoresceinowa | Pokazuje przepływ krwi w naczyniach siatkówki, oceniając obecność przecieków, zamknięcia naczyń czy neowaskularyzacji. |
| Badanie ostrości widzenia | Podstawowe, ale istotne dla oceny funkcji wzrokowych – szczególnie stosowane przy monitorowaniu skuteczności leczenia. |
Jak leczyć retinopatię cukrzycową?
Leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby i obecności objawów zagrożenia widzenia. Nie zawsze wymaga ono natychmiastowej interwencji, ale w wielu przypadkach konieczne jest działanie.
1. Leczenie zachowawcze
U pacjentów we wczesnych stadiach najważniejsza jest ścisła kontrola chorób podstawowych:
- utrzymanie HbA1c poniżej 7%
- leczenie nadciśnienia tętniczego (< 140/90 mmHg)
- kontrola poziomu lipidów
2. Leczenie farmakologiczne
W przypadku cukrzycowego obrzęku plamki stosuje się injekcje doszklistkowe leków przeciwnaczyniowych (anty-VEGF) – np. ranibizumabu, afliberceptu czy bewacyzumabu.
„Leki anty-VEGF znacznie poprawiły rokowania pacjentów z DME. W wielu przypadkach udaje się nie tylko zahamować postęp choroby, ale także odzyskać część utraconego widzenia” – wyjaśnia prof. Marek Czarnecki, okulista i kierownik Kliniki Okulistyki w Warszawie.
3. Fotokoagulacja laserowa
Metoda szczególnie skuteczna w retinopatii proliferacyjnej. Polega na „wypaleniu” uszkodzonych naczyń siatkówki i zmniejszeniu zapotrzebowania siatkówki na tlen, co hamuje neowaskularyzację.
4. Witrektomia
To chirurgiczna procedura stosowana w zaawansowanych przypadkach – np. przy krwotoku do ciała szklistego albo trakcyjnym odwarstwieniu siatkówki. Zabieg wymaga hospitalizacji oraz specjalistycznego nadzoru pooperacyjnego.
Znaczenie regularnych badań okulistycznych
Jedyną skuteczną bronią przeciwko postępującej retinopatii cukrzycowej jest wczesne wykrycie zmian. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca przeprowadzanie pełnej oceny okulistycznej raz w roku, a w niektórych przypadkach – nawet częściej.
Pacjenci nie zawsze są świadomi, że nawet przy stałej kontroli glikemii choroba może się rozwijać, szczególnie jeśli towarzyszą jej inne czynniki ryzyka.
„Zawsze powtarzam pacjentom: dobre samopoczucie nie chroni przed powikłaniami cukrzycy. Retinopatia cukrzycowa często rozwija się bezobjawowo – dlatego badania profilaktyczne to nie luksus, lecz konieczność” – zauważa dr Borowska.
Podsumowanie
Retinopatia cukrzycowa to poważne, lecz możliwe do opanowania powikłanie cukrzycy. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie, regularne monitorowanie stanu siatkówki oraz ścisła kontrola glikemii i innych czynników ryzyka. Współczesna medycyna oferuje skuteczne metody leczenia – od leków doszklistkowych po chirurgię okulistyczną – jednak ich skuteczność zależy od momentu rozpoczęcia terapii.
Retinopatia cukrzycowa nie musi prowadzić do utraty wzroku. Odpowiednia edukacja, czujność pacjenta oraz interdyscyplinarna opieka diabetologiczno-okulistyczna są kluczem do zachowania widzenia i jakości życia.
